Milli Şuranın sədri, tarixçi-professor Cəmil Həsənli Azərbaycan ziyalılarına müraciət edərək, onları ölkənin salındığı indiki ağır vəziyyətdə səslərini ucaltmağa, dövlətin və xalqın gələcəyi üçün məsuliyyət hissi göstərməyə çağırıb. Siyasiləşmiş və aktiv vətəndaşlar çox güman müraciətin məzmunu ilə artıq tanışdırlar.  Bu müraciəti oxuyanda yadıma illər əvvəl baş vermiş bir əhvalat düşdü.

Balaca avtobusla rayonlardan birinə tədbirə gedirdik. Avtobusda vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri, jurnalistlər, media ekspertləri oturmuşdular. Kimisi qabaqda, kimisi ortada, kimisi də arxada. Avtobusun pəncərəsindən dəyişən mənzərələrə baxırdım. Tomas Mann demişkən, rahatca oturub mənzərələrə tamaşa elədiyin yerdə bədənin irəliləməsi gözəldir. Amma mərdimazarın biri bu gözəllikdən, rahatca otrurub dəyişən mənzərələrə tamaşa elədiyim yerdə bədənimin irəliləməsindən həzz almağa imkan vermədi. Bu mərdimazar Yazıçılar Birliyi haqda yazdığım yazılara etirazını bildirərək Yazıçılar Birliyinin normal bir təşkilat olduğu, heç bir zərər törətmədiyi, hətta bəzən xeyri verdiyi barədə danışmağa başladı. Əvvəlcə mərdimazarın danışdıqlarına reaksiya vermədim. Sonra  zəiflik göstərərək mübahisəyə girdim. Müstəsna  bir həyasızlıqla qarşılaşmışdım və bu həyasızlığa dözmək çətin idi. Mübahisə xeyli uzandı. Mübahisə uzandıqca qarşı tərəfin həyasızlığı da artırdı. Qarşı tərəfin həyasızlığı artdıqca özümə nəzarəti itirir, daha çox əsəbləşirdim. Kobud ifadə işlədəcəyimdən qorxurdum. Yaxşı ki, avtobus yol kənarında yerləşən restoranlardan birinin qarşısında dayandı. Burda biz toqqanın altını bərkitməli  idik. Avtobusdan yerə düşəndə müdrik, həyat təcrübəsi zəngin olan  bir insan məni kənara çəkib dedi: Sənin işin-gücün yoxdur? Niyə özünü yorursan? Sənin mübahisə etməyin bilirsən, nəyə bənzəyir? Sənin mübahisə etməyin ona  bənzəyir ki, elə bil girmisən balıq dükanına, satıcıdan paltar sabunu istəyirsən. Satıcı deyir, burda paltar sabunu yoxdur, sən də yapışmısan onun yaxasından ki, niyə səndə paltar sabunu yoxdur? Günah səndədir ki, balıq dükanının satıcısından paltar sabunu istəyirsən...

Həqiqətən də, həyat təcrübəsi, müdriklik tamam başqa şeydir. Necə mənasız bir mübahisəyə girişdiyimi, necə boş yerə enerji itirdiyimi, necə boş yerə əsəblərimi korladığımı adam  çox sadə dildə, ikicə dəqiqəyə mənə izah etdi. Bu sadə izah, yerində deyilmiş dəqiq sözlər sonralar bəndənizi xeyli mənasız mübahisələrdən xilas etdi.

İndi  bu əhvalatı yazmaqla onu demək istəmirəm ki, Cəmil Həsənlinin ziyalılara müraciəti onun balıq dükanının satıcısından paltar sabunu istəməsinə bənzəyir. Xeyr, sadəcə bilmək istəyirəm ki, görəsən bir tarixçi–professor Stalinin yaratdığı, tarixi başdan-başa ləkəli bir təşkilatın üzvü ola-ola bu təşkilatın sədrliyində 25 il oturan, oranı öz şəxsi obyekti kimi idarə edən, atası Lenin poeması yazmış adamı dostum adlandıra-adlandıra bu pafoslu müraciəti necə, hansı üzlə, hansı ovqatla  yazıb. Axı adi adamlar bilməsə də, Cəmil Həsənli bu təşkilatın niyə, nə üçün, hansı səbəblərdən yarandığını, bu təşkilatın hansı missiyaları yerinə yetirdiyini yaxşı bilir. Bilmirsə, deməli, adamın tarixdən xəbəri yoxdur. Yox əgər bilə-bilə həmin təşkilatın üzvü olaraq qalırsa, deməli, problem onun təbiətindədir. Məsələnin bu cür qoyuluşu ilə razılaşmayan adam zəhmət çəkib izah etsin görək, Cəmil Həsənlinin Yazıçılar Birliyində nə işi var? Nə edir orda? Niyə o təşkilatda qalmaq Cəmil Həsənli üçün bu qədər vacibdir? Nədir bunun adı? Hikkə? İnadkarlıq?  Yazıçılar Birliyinin üzvü olaraq qalmaq Cəmil Həsənliyə hansı dividentləri gətirir? Bir tarixçi professor Stalinin yaratdığı təşkilatın üzvüdürsə, üstəlik həmin təşkilatı öz şəxsi obyekti kimi 25 il idarə edən adamı dostum adlandırırsa, onun siyasi mübarizəsinin bir əhəmiyyəti varmı? Monarxiyadan danışıb bir təşkilatda monarxiyanı müdaifə etmək nə deməkdir?

Bütün bunlardan sonra daha aktual bir sual ortaya çıxır; görəsən, Cəmil Həsənli müraciəti kimlərə ünvanlayıb? Anar Rzayevə? Fikrət Qocaya? Yoxsa Çingiz Abdullayevə? Bəlkə, Alim Qasımova? Ziyalı dedikdə Cəmil Həsənli kimləri nəzərdə tutur? Stalinin yaratdığı, tarixi başdan-başa ləkəli bir təşkilatın üzvü olan tarixçi hansı üzlə ziyalılara müraciət edir? Axı Cəmil Həsənlinin üzvü olduğu Yazıçılar Birliyinin rəhbərliyində təmsil olunan adamlar dəfələrlə  hakimiyyəti dəstəklədiklərini müxtəlif formalarda bəyan ediblər. Nə istəyirsiniz bu adamlardan? Adamlar daha neçə dəfə öz mövqelərini bildirməlidirlər? Bu acizliyin, bu köləliyin bir sonu olacaqmı? Bəlkə, Cəmil müəllim bu adamların həssas nöqtələrinə toxunub onların bir gün haqq sözü deyəcəklərinə ümid edir. Cəmil müəllimin belə bir ümidi varsa, bu ümidin mənbəyinin adı  nədir, hardan qaynaqlanır bu ümid? Əvvəla, bu adamların sarı simi, həssas nöqtələri yoxdur. Onların sarı simi puldur, fəxri adlardır, vəzifədir. Qalan heç nə, heç bir müraicət, heç bir söz  bu adamları tərpədə bilməz. Tarixin gəlib getmiş ən güclü natiqləri, ən güclü filosofları, ən güclü yazıçıları dirilsə belə, Anar Rzayevi, Fikrət Qocanı və bu qəbildən olan digər adamları “yoldan çıxara” bilməzlər. Onlar çox yaxşı bilirlər ki, medalsız, fəxri adlarsız, vəzifəsiz, mandatsız ziyalının azərbaycanlıların arasında qara qəpik qədər qiyməti yoxdur. Onlar təcrübəli adamlardır, lazım gələndə, vəziyyət dəyişəndə özləri tərpənəcəklər və sudan qupquru çıxacaqlar.