Burda nağıl sona yetdi,

O tərəfə bir siçan getdi.

Qrimm qardaşlarının nağıllarından

Hərbi məktəbin diribaş kursantları həftə sonları “Gənclik”, “Bakı”, “Muğan”, “Ulduz”  və bu qəbildən olan digər məkanlara sülənməyə gedirdilər. Hər bir insan yığını arasında olduğu kimi kursantlar arasında da çoxlu bölgülər vardı; yaxşı oxuyan - pis oxuyan, səliqəli – səliqəsiz, yaraşıqlı - yaraşıqsız, ucaboy - balacaboy, arıq - kök, güclü - gücsüz, həssas - qalınqabırğa, dalaşqan - sakit təbiətli, səxavətli – xəsis, istiqanlı - adamayovuşmaz,  az danışan - zəvzək, genişürəkli – paxıl, sirr saxlamağı bacarmayan - ağzıbütöv,  imkanlı - imkansız, acgöz - gözütox, oğurluq edən - oğurluq etməyən, abırlı – həyasız,  bic – sadəlövh, amansız – rəhimli, ağzıüstə yatan – beliüstə yatan, sağ böyrüüstə yatan - sol böyrüüstə yatan, ağlağan – güləyən, çevik - ölüvay, siqaret çəkən - siqaret çəkməyən və sairə və ilaxır. Amma haqqında ən çox danışılan, ən çox müzakirə edilən bölgü olanlar və olmayanlar bölgüsü idi. Olmaq və olmamaq məsələsində maddi vəziyyət, zahiri görkəm, fiziki güc heç bir rol oynamırdı. Məsələn, kursantlar vardı, yaraşıqda misl–Yusif, qüvvətdə, biləkdə misl-Rüstəm idilər, lakin bircə dəfə də olsun, ayaqlarını yuxarıda adlarını sadaladığım məkanlara qoymamışdılar. Kursantlar da vardı ki, bir soyutma yumurtanı versəydin, axıra qədər yeyə bilməzdilər, amma əllərinə imkan düşən kimi  sülənməyə gedirdilər, yanlarında qız-qadın adı çəkiləndə qulaqlarını şəkləyirdilər, dodaqları yeddi yerdən çatlayırdı. Hərçənd, sülənməyə gedənlərin hamısını tərbiyəsiz, yaraşıqsız, gücsüz hesab etmək də olmazdı. Obyektivlik naminə bunu mütləq qeyd etməliyik. Onların arasında hər cür adama rast gəlmək olardı. Bütün hallarda bir olan bir olmayandan daha maraqlı persona sayılırdı.

Yeniyetməlik dövrü axmaq dövrdür. Gücün çatdı-çatmadı, hansısa bir hərəkət edib artıq kişi olduğunu özünə, həm də ətrafdakılara isbat etmək istəyirsən. Qəzavü-qədər elə gətirdi ki, ilin iydələr çiçəkləyən vaxtında, günlərin bir günü olmayanlar dəstəsindən olanlar dəstəsinə keçmək qərarına gəldim. Dedim gedim görüm, bu, nə olan işdir? Bir həftəsonu diribaş kursantlara qoşuldum. Altdan geyinib üstdən qıfıllandıq, üstdən geyinib altdan qıfıllandıq, yaraqlanıb-yasaqlanıb, vəzndə yüngül, qiymətdə ağır şeylərdən götürüb üz tutduq “Gənclik” mehmanxanası tərəfə. Nağıllarda mənzil olmaz, qız əlində güllər solmaz. Dərələrdən sel kimi, təpələrdən  yel kimi keçib, dağlar aşıb, nəhayət gəlib çatdıq ayağı yerdən, başı göydən nəm çəkən “Gənclik” mehmanxanasına. Bura quş gəlsə, qanad salar, qatır gəlsə dırnaq tökərdi. Diribaş kursantlar əvvəlcədən məni hər cür təlimatlandırmışdılar. Amma görmək ayrı, eşitmək ayrı. Bəri başdan deyim ki, burda hər şeyin sadə, kobud, şeiriyyətsiz olması elə ilk dəqiqələrdən ürəyimi vurdu. Qarışqanın sayı vardı burda, əcinnənin sayı yox idi. Qoyun–quzu kimi mehmanxananın koridorlarında yatışmışdılar. Bəziləri gahdan başlarını qaldırıb ətrafa baxıb, nəsə deyib təzədən başlarını döşəməyə qoyurdular və elə başlarını döşəməyə qoymuş vəziyyətdə də “Turbo” saqqızı  çeynəyir, hərdən öskürüb, asqırırdılar. Bəziləri də məktəb stullarında saymazyana oturub lovğa-lovğa tum çırtlayır, kişi söyüşləri söyürdülər. Məlum məsələdir ki, kişi söyüşləri əks cinsin dilində daha idbar səslənir. Sülənməyə gələnlər əcinnələrə yaxınlaşıb heç bir narahtlıq, heç bir koqnetiv dissonans  keçirmədən qiymətdə sövdələşirdilər. Onlar elə rahat danışırdılar ki, sanki söhbət insanlar arasında əlaqənin qiymətindən  deyil, ən adi şeydən, nə bilim, məsələn, saatların irəli, yaxud geri çəkilməsindən gedirdi.  Qiymətdə razılığa gəldikdə isə sülənməyə gəlmiş kişilər ley cücəni götürən kimi əcinnələri götürüb otaqlara gedirdilər. Qapılar açılan zaman otaqların içərisindən gələn işıq koridorun divarlarına düşür və yenidən yox olurdu. Seçdiyi əcinnə ilə qiymətdə razılığa gələ bilməyən kişilər elə ah çəkirdilər, elə ah çəkirdilər  ki, elə bil bütün dünyanın xəracatını onlardan alırdılar. Bu məkanda baş verənlər haqqında nə qədər söhbətlər eşitsəm də, bütün bu gördüyüm mənzərələr təsəvvürümdəki mənzərələrlə kəskin ziddiyyət təşkil edirdi. Bu nədir? Bu nə deməkdir? Doğrudanmı həyat bu qədər sadə və kobud, şeiriyyətsiz olmalıdır? Doğrudanmı həyatın yaxından görünüşü məhz belədir? Həyatda nə qədər ağlasığmaz rəzalətlər, rüsvayçılıqlar baş verir!

Peşmanlıq ürəyimi bıçaq kimi doğrayırdı. Ancaq bunun nə mənası vardı? Bu nə iş idi, mənim boş başıma gəldi. Artıq olan olmuşdu. Artıq gec idi. Heç nəyi dəyişmək olmazdı. Ürəyim nanə yarpağı kimi əssə də, bura qədər gəlib heç bir bəhanəylə burdan geri qayıda bilməzdim. Əgər hər hansı bəhanəylə burdan geriyə qayıtsaydım, geriyə qayıtmağım barədə söz-söhbət özümdən əvvəl gedib hərbi məktəbə çatacaqdı.  O qədər adamın gülüş, kinayə obyektinə çevrilməyə, bəzilərinin isə guya təəssüf və rəğbət bildirən baxışlarına, mənasız təsəllilərinə tab gətirməyə gücüm çatmazdı. Balıq olub suya cumsam, quş olub göyə uçsam, ilan olub torpağa girsəm də, yenə də onların əlindən qurtara bilməyəcəkdim.

Bütün ciddi cəhdlərimizə baxmayaraq həyatın yolları bizim taleyimizə öz istədiyi istiqaməti verir. Baş verə biləcək hadisələri əvvəlcədən görə bilən, bunların qarşısını ala bilən zəka nə qədər dərin və qüdrətli olmalıdır. İstəsəm də, istəməsəm də çar-naçar irəli getməyə məcbur idim. Bir çox hallarda icra edilməməsi icra edilməsindən daha yaxşı olan məsələdə israr etmək, qətiyyət göstərmək fəlakətli nəticələrə aparıb çıxarır.  Qarşıda məni çətin bir sınaq gözləyirdi. Mənim üçün nə qədər çətin olsa da, diribaş kursantların təlimatlarına uyğun hərəkət edərək pərdeyi-isməti atıb, yarı dillə, yarı himlə nə istədiyimi başa salıb kirpibaş, nazik dodaqlı, gözləri bir-birinə çox yaxın bir əcinnə ilə alışdım, verişdim və qiymətdə razılığa gəldim. Əcinnənin üzü elə çopur idi ki, toyuq dimdikləmiş qarpız qabığına oxşayırdı. Əyninə kip oturmuş qara paltarı əcinnənin öz fiqurasını yüksək qiymətləndirdiyini xəbər verirdi.

Biz elə olduğumuz mərtəbədə yerləşən otaqlardan birinə getdik. Açılıb-örtülməkdən qapısının dabanı yeyilmiş otağın hər bir həssas ürəkdə qüssə doğura biləcək görünüşü vardı. Söykənəcəyi hündür, məxmər döşəkcəli, ayaqları əyri, toxunanda cırıltısından qulaq tutulan  iki stul, stullardan xeyli alçaq stol, stolun üstündə boğazı qırmızı zolaqlı iki nazik stəkan, qulpsuz qrafin, hər iki qapısının üstünə qucağında kök qaz tutan uzunsaçlı qız rəsmi çəkilmiş  paltar şkafı, taxta çarpayı, döşəməyə sərilmiş balaca nimdaş xalça... Qızılı çərçivəyə salınmış, nə üçün, hansı səbəbdən, nəyə görə, kim, hansı təşkilat tərəfindən verildiyi bəlli olmayan tərifnamə çarpayının baş tərəfində divardan asılmışdı. Divar demişkən, otağın divarları bir-birinin üstünü örtən adlarla, ayın, ilin tarixini bildirən rəqəmlərlə, tərbiyəsiz rəsmlərlə dolu idi. Sanki bu otağa girən hər kəs burda  özündən bir nişanə, bir iz qoyub getmək istəmişdi.

Həqiqətən də, sağlamlıq başqa şeydir. Onu heç nə əvəz edə bilməz. O qədər peşmanlığın, o qədər həyəcanın içində hazır vəziyyətə gəldim. Kaş gəlməyəydim. Əcinnə sümükləri çıxmış əlində qıpqırmızı alma tutmuşdu, dişləməyə hazırlaşırdı. Amma o, mənə tərəf baxanda almanı dişləmədi,   sap kimi nazik qaşlarını qaldırıb bir az heyrət, bir az da rəhm, mərhəmət ifadə edən bir səslə dedi:

“Oğlan, anan sənin vayına otursun, sənin nə dınqılı ...in var! Oğlan, sən kimsən, nəçisən, sən  bu dınqılı ...lə nə cürət eləyib bura gəlmisən?”

Bu sözləri eşidəndə elə bir hala düşdüm ki, nə dillə deyiləsidir, nə də kitaba yazılasıdır. Ətim ürpəndi. Ovuclarımın içi nəmləndi. Kürəyimin düz ortasından bir damcı soyuq tər axdı. Elə bir hala düşdüm ki, yağı görsəydi, yazığı gələrdi. Əlac qaldı gözə. Başladım ağlamağa.

İndi o sözləri eşitsəydim, çox da ürəyimə salmazdım, qayıdıb “qismətdən artıq yemək olmaz”, “varını verən utanmaz”, “bəy verən atın dişinə baxmazlar” kimi bir söz qaytarardım. Amma  o vaxtlar ictimai-siyasi ab-hava tamam başqa idi. Ölkə müstəqillik əldə etmək yolunda təzə-təzə öz kövrək addımlarını atmağa başlamışdı və mən də müstəqil bir  ölkənin milli  ordusunun gələcək zabiti olmalı idim.  Rəsmi dövlət qəzet və jurnalları sürətlə tirajını, hörmətini, təsir gücünü itirir, yeni müstəqil qəzetlər və jurnallar nəşr olunurdu. Yeni nəşr olunan müstəqil qəzet və jurnallar tez bir zamanda yüksək tiraj, hörmət qazanırdılar. Mitinqlər, nümayişlər, fabrik və zavodlarda tətillər bütün ölkəni bürümüşdü. Dünən haqqında poemalar, romanlar yazılan inqilabçıların heykəlləri götürülür, uçurulur, küçələrin, rayonların adları dəyişdirilir, adamların ölkənin gələcəyi ilə bağlı arzuları getdikcə daha çox pərvazlanır, bu arzular çox vaxt reallığın sərhədlərini aşaraq absurdlaşırdı. Hər yerdə siyasi söhbətlər baş alıb gedirdi. Adamlar səhər yeməyini tələsik yeyib təzə xəbərləri öyrənmək üçün bir-birinin yanına qaçırdılar. Onlar hər eşitdiyi sözə, şayiəyə inanır, eşitdiklərini öz quraşdırmaları ilə təkmilləşdirir və başqalarına ötürürdülər. Hər kəs bir millət kimi birləşməyin, milli həmrəyliyə nail olmağın vacibliyindən danışır, “Tarix şəxsiyyəti yetişdirir, yoxsa şəxsiyyət tarixi?” sualına elə hey cavab axtarır, bu sual ətrafında hər yerdə qızğın, uzun-uzadı müzakirələr aparırdılar. Sovetin az qala bütün mükafatlarını almış, ömür boyu sanatoriyalarda, kurortlarda, yaradıcılıq evlərində kef çəkmiş şair və yazıçılar utanmadan, qızarmadan, həyasızcasına özlərini dissident adlandırır, dünənə qədər cibində kommunist partiyasının biletini daşıyanlar millətçilikdən, milli qürurdan dəm vururdular. O vaxt hamı birdən-birə vətənpərvər olmuşdu. Şairlər vətən, torpaq, qəhrəmanlıq haqqında yeni-yeni şeirlər yazıb insanların vətənpərvərlik hislərini daha da alovlandırırdılar. Hər bir dövrdən öz mənfəətlərinə uyğun bir şəkildə istifadə etməyi bacaran dramaturqlar çoxlu pyeslər yazırdılar. Bu pyeslər bir anda məşhurlaşırdı. Tez-tələsik yazıldığından pyeslərdə müəlliflər fikir və hisləri bədii şəklə sala bilmirdilər.   Lakin pafos bütün bu qüsurları örtürdü. Kim idi o vaxt şeirdə, pyesdə qüsurlara fikir verən? İnsanlara əsas pafos lazım idi ki, o da tez-tələsik yazılan bu şeirlərdə, pyeslərdə boğazacan olurdu.   Azadlıq adamları çaşdırmışdı. Kimin nə avantürası, nə  fantaziyası vardı, həyata keçirirdi. Bəzilərinin pul qazanması üçün əlverişli şərait yaranmışdı. Biri karate zalı açıb uşaqlara karate dərsi verirdi. Biri videozal açıb orda pornofilmlər göstərirdi. O birisi təyyarə düzəltmək istəyirdi. Uzun illər hökm sürmüş qadağalar sürətlə aradan qalxırdı. Hər cür avantüra üçün münbit şərait yaranmışdı. Bəzi adamlar  isə qadağaların aradan qalxmasından, azadlıqdan qorxur və Sovet hökumətini dağıtmaq istəyənlərə lənətlər oxuyurdular. Sovet dövründə yüksək vəzifələrdə çalışmış adamların böyük əksəriyyəti isə bütün bu  təlatümlü hadisələrə, proseslərə qısaca olaraq belə qiymət verirdilər; indi gədə-güdələrin zamanıdır.

Hadisələr sürətlə bir-birini əvəz edirdi. Adamlar heç mövzu qıtlığı çəkmirdilər. Əksinə, mövzu bolluğundan əziyyət çəkirdilər. Bir hadisəni düz-əməlli müzakirə etməyə macal tapmamış başqa, daha maraqlı, daha əcaib hadisə baş verirdi. Adamlar koma-koma toplanırdılar, sonra yenə də əriyib yox olurdular, təzədən toplanırdılar, təzədən əriyirdilər.  Danışırdılar, danışırdılar, danışırdılar... Hər tərəfdə bir-birinin ardınca mitinqlər təşkil edilirdi. Mitinqlərdə kim nə qədər boş danışırdısa, daha çox sevilirdi. Ona görə də boş-boş danışmaq yarışı başlamışdı. Natiqlər nələr demirdilər? Hər şey deyirdilər. Hansını yazım? Adamlar deyilən sözləri bir qram da analiz etmirdilər. O vaxt kimsə demişdi ki, Türkiyədə bir su anbarı var, türklər su anbarının ağzını açacaqlar, bütün Ermənistan suyun altında qalacaq. Nə qədər insan bu sözə inanmışdı. Ciddi-ciddi bu sözü müzakirə edirdilər və oturub türklərin nə vaxt su anbarının ağzını açacağını gözləyirdilər. Birdən–birə çoxlu natiqlər, tarixçilər, filosoflar ortaya çıxmışdı. Hara baxırdın, nitq söylənilirdi. Natiqlərin çıxışları dinləyicilərdə təsəvvür edilməyəcək dərəcədə yüksək effekt yaradırdı. Hamı boğazını uzadıb natiqi daha yaxşı görmək üçün ayaq barmaqları üzərinə qalxmağa çalışırdı. Natiqlərin ilk sözü ətrafda dərin sükuta səbəb olurdu, son sözü isə coşğun sevincə meydan yaradırdı.  Gurultulu alqışlardan yer-göy titrəyir, quşlar ürküb uzaqlara uçurdular. Kim nə qədər boş vədlər verirdisə, bir o qədər də vətənpərvər hesab olunurdu. O vaxtlar hamı bir film haqqında danışırdı. Deyəsən, həmin filmdə bir qız sirr öyrənmək, seyfdən gizli sənədləri oğurlamaq üçün düşmən tərəfin komandirini ələ alıb, hətta komandirlə yatmışdı. O vaxtın çayxana filosofları deyirdilər ki, bizdə ailə qeyrəti inkişaf edib, amma vətən, xalq qeyrəti inkişaf etməyib. Məsələn, biz ailə üzvümüzə sataşan adamı öldürürük, onu cəzalandırırıq, amma vətənimizə, xalqımıza sataşanda vecimizə almırıq. İngilislərdə isə tərsinədir. Onlarda  ailə qeyrəti yoxdur, əvəzində vətən, xalq qeyrəti var.  Başqa  bir çayxana filosofu deyirdi : “Bizdə kollektiv şüur yoxdur. Ona görə də bizdə komanda oyunu alınmır, amma təkbətək döyüşlərdə güclüyük”.

Böyük mitinqlərdə iriçaplı natiqlər, xalq hərəkatının liderləri həyata keçməsi mümkün olmayan arzularla kütləni son dərəcə qızışdırır, kütləni arzularla coşdurur və özlərini bu arzuları həyata keçirə biləcək adamlar kimi təqdim edirdilər. Onların şöhrətini yaradan onların qəhrəmanlığı deyildi, daha çox ətraflarındakı adamların onlara kor-koranə inanmaları idi. Böyük şöhrət qazanmaq üçün təkcə böyük və parlaq işlər görmək kifayət eləmir. Daimi carçılar, kor-koranə sədaqət göstərən adamlar da lazımdır. Gərək onlar sənin böyüklüyünə inansınlar, sənin nağılların onların gözlərini bağlasın. Bu carçılar öz qəhrəmanlarını təriflədikcə bir sevinc duyurlar. Çünki elə zənn edirlər ki, qəhrəmanı parladan şöhrətin işığı onların da üstünə düşür. İriçaplı natiqlər danışdıqları əfsanələrə inanırdılar. Çünki bu əfsanələri özləri yaradır, özləri quraşdırırdılar. Kimdə o güc var ki, öz quraşdırdığı əfsanələrə, nağıllara inanmasın. İriçaplı natiqlərin  o vaxt yüz minlərlə insanların iştirak etdiyi mitinqlərdə alovlu-alovlu danışdıqlarını indi on yaşlı, bir az sağlam düşüncəli uşağa desən, uşaq özünü yerə yıxıb, qarnını tutub gülməkdən ölər. Halbuki, adamlar o vaxt bu çıxışlardan vəcdə gələrək coşurdular. Ağlayırdılar, bir-birlərini qucaqlayırdılar. Ürəyi gedənlər də olurdu. Birdən–birə hədsiz dərəcədə məşhurlaşan, sevilən, bu iriçaplı natiqlərin keçmişi şübhəli və qaranlıq idi. Onlardan bəziləri Sovet zamanında həbs olunmuşdular və bəziləri yazılı formada, bəziləri isə televiziya ekranında etdikləri hərəkətə görə Sovet hökumətindən üzr istəmişdilər. Xalq hərəkatına rəhbərlik edən liderlərin təhlükəsizlik idarələri tərəfindən idarə olunmaqları haqqında sonralar   söhbətlər gəzməyə başladı. Ölkəni mitinqlər bürüyən vaxtlarda isə bu liderlərin fəaliyyətinin təmizliyinə çox az adam şübhə edə bilərdi. Xüsusən, üç cənubi Qafqaz ölkəsində baş verən hadisələrin hədsiz dərəcədə oxşarlığı sonralar adamlarda xalq hərəkatlarının bir mərkəzdən idarə olunması haqqında fikirlər oyatdı. Bütün bu fikirlər sonralar yarandı, o vaxtlar isə bu haqda düşünmək, tribunadakı alovlu natiqlərin bioqrafiyasını saf-çürük etmək çətin idi. O günlərdə adi sözlər belə xüsusi məna ilə səslənirdi. Xalq hərəkatının liderlərinin çıxışlarını dinləyərkən  adamlar yeni həyatın, azadlıq və səadətin ətrini duyurdular. Arzular və xəyallar dünyasının qapıları taybatay açılmışdı. Böyük arzularla yaşayan, gələcəyə inanan bu adamların böyük əksəriyyəti cəmisi iki -üç ildən sonra  deyəcəkdilər ki, biz müstəqil yaşamağı hələ öyrənməmişik, müstəqil yaşamaq səviyyəsinə çatmamışıq. Azadlıq, demokratiya qışqıran yüz minlərlə insan cəmisi iki- üç ildən sonra Sovet dövrünün xiffətini çəkməyə başlayacaqdılar.

O vaxtların ictimai-siyasi ab-havası haqqında zənnimcə bu qədər yetər. Şəxsi həyata gəldikdə isə, atam təzə rəhmətə getmişdi. Anam evdəki uşaqların boğazından, əyin-başından kəsib mənə göndərirdi ki, yetimliyi hiss etməyim, korluq çəkməyim. Belə bir ictimai-siyasi ab-havada, belə bir şəxsi  ovqatda, evdəki uşaqların boğazından, əynindən-başından kəsilib sənə göndərilmiş pulu vicdansızcasına cibinə qoyub  kişi olduğunu özünə, həm də ətrafdakılara sübut etmək üçün gedirsən sülənməyə və orda da kirpibaş bir əcinnənin dilindən bu sözləri eşidirsən: “Oğlan, anan sənin vayına otursun, sənin nə dınqılı ...in var! Oğlan, sən kimsən, nəçisən, sən bu dınqılı ...lə nə cürət eləyib bura gəlmisən?”

Əcəb oldu .  Axı tülkünün meydanda nə işi var ki, dərisinə də qiymət qoysunlar.

Burda bəzi adamlara yersiz, bəzi adamlara  mənalı görünəcək, özümün isə zəruri hesab etdiyim bir haşiyəyə çıxmaq istəyirəm. Hərdən mənə elə gəlir ki, “Gənclik” mehmanxanasında kirpibaş əcinnənin dilindən o məşum sözləri eşitməsəydim, yəni ordakı sınaqdan üzüağ çıxsaydım, bir xalq olaraq başımıza bu qədər bəlalar gəlməzdi. Bəlkə də, kirpibaş əcinnənin dilindən o məşum sözləri eşitməsəydim və sınaqdan üzüağ çıxsaydım,  demokratiya uğrunda mübarizəmiz də xoş sonluqla bitərdi, indi hər şey tamam başqa cür olardı. Neft gəlirləri əhali arasında ədalətlə bölüşdürülərdi, media, məhkəmələr, qeyri-hökumət təşkilatları, universitetlər azad, sağlam  bir mühitdə fəaliyyət göstərərdi, bu qədər adam siyasi baxışlarına görə həbsdə yatmazdı, bu qədər adamın ölkədən çıxışına stop qoyulmazdı, bu qədər adam bir tikə çörək dalınca dünyanın dörd bir tərəfinə səpələnməzdi...  Dərdin hansını yazasan? Bəyəm dərd birdir, ikidir?...    Bu mənada ölkədə baş verən hər bir pis, qanqaraldan hadisəyə, hər bir ədalətsizliyə  görə özümü ürəyimin dərinliklərinə qədər günahkar hesab edirəm. Bağışlayın, heç istəməzdim belə olsun...

Düz deyirmişlər, balta yarası sağalar, söz yarası sağalmaz. Kim deyirsə zaman hər şeyi unutdurur, yalan deyir.  Uzun illər hər hansı qadınla ciddi mənada təmasa girməyə çəkindim. “Gənclik” mehmanxanasında kirpibaş əcinnədən eşitdiyim sözləri təzədən eşidəcəyimdən möhkəm qorxurdum.  O sözlər həyatımın kabusuna çevrilmişdi. Beləcə gəlib çatdım iyirmi yeddi yaşa. İyirmi yeddi yaşımda bir yazı oxudum. O yazını yazan adamın üzü həm bu dünyada, həm də o dünyada ağ olsun. Yazıda deyilirdi ki, Hans Andersen, İsaak Nyuton, İmmanuel Kant kimi bir neçə yüksək kalibrli şəxsiyyətlər ömürlərinin sonuna qədər bakir qalıblar. Yazını oxuyub bitirəndə xeyli yüngülləşdim. Bilmirəm, hansısa səbəbdənsə, nədənsə özümə söz verdim ki, evlənənə qədər bakir qalacam. Heç bir halda günaha batmayacam. Evlənəndə də evlənəcəyim qadına əvvəlcədən “vəziyyəti” olduğu kimi, necə var açıq deyəcəm. Qoy hər şeyi əvvəlcədən bilsin. Bəlkə, məni bir kişi olaraq tamam başqa cür təsəvvür edir, niyə sonradan adamda məyusluq yaranmalıdır. Həqiqət nə qədər acı olsa da, şirin yalandan yaxşıdır.

Lakin “Ürək striptizi” yazısında geniş bəhs etdiyim kimi evlənmək məsələsi də heç cür alınmırdı. Hər dəfə ortaya bir əmma çıxırdı. Beləcə gəlib çatdım qırx üç yaşa.  Bir müddət əvvəl qarın nahiyəmdə (ümid edirəm, düz yazdım) ağrı hiss etdim.  Həkimə getməli oldum. Təfərrüata girməyəcəm. Təfərrüata girmək bizi əsas mövzudan uzaqlaşdırar. Şair  dostumun  tanışı olan həkim bir sürü dərman yazdı, acı, qızardılmış, duzlu təamlar yeməyi qadağan etdi. Sözlərindən belə başa düşdüm ki, ordan çıxıb  bitki həyatı yaşamalıyam. Soruşdum, əgər bu dərmanları qəbul etməsəm və acı, duzlu, qızardılmış təamlar yeməyə davam etsəm, nə olacaq? Dedi, pis olacaq, necə pis olacağını izah etdi, söhbətin sonunda  şair dostumun da  səhhətinə heç fikir vermədiyindən gileyləndi və gileyini bu sözlərlə bitirdi: ”İradəsiz adamlardan zəhləm gedir”. İri eynəyi sifətinin yarısını tutmuş, seyrəlmiş saçlarının arasından başının qırmızı dərisi görünən həkim oturduğu kreslonun söykənəcəklərindən elə bərk yapışmışdı ki, dırnaqları ağarmışdı. Mənə elə gəldi ki, deyəsən, onun özü də qaydasında deyildi.

Xəstəxanadan çıxanda bərk acmışdım. Hardasa lap uzaqlarda xoruz banladı. Sərçələr özlərini ora-bura vurub yem axtarır, hay-həşir sala-sala dəstə-dəstə gah yerə, gah divarların üstünə, gah da ağaclara qonurdular. Həyatımda heç vaxt sərçələr mənə belə doğma, belə sevimli görünməmişdilər. Xəstəxananın həyətində bir xeyli dayanıb diqqətlə sərçələrə baxdım və bu balaca, enerjili, şən varlıqlara əvvəllər çox diqqətlə baxmamağıma görə möhkəm təəssüf hissi keçirdim. Niyə onların belə sevimli, belə şən olduqlarını əvvəllər görməmişəm, hiss etməmişəm? Bəyəm sərçələrin sevimli olduqlarını hiss etməyim üçün həkim mütləq duzlu, acı, qızardılmış təamlar yeməyi qadağan edib bir sürü dərman yazmalı idi?  Bu cür düşüncələrin təsiri altında getdim “Old Tbilisi” kafesinə.  Xarço, kartof qızartması, pendir, limon limonadı,  250 qram araq sifariş verdim. Küçədən keçən adamlara baxa-baxa, həyatın adi ritmini müşahidə edə-edə asta-asta, bir qram da tələsmədən yeməyimi yedim, arağımı içdim.  Bir neçə dəfə həkimin yazdığı reseptə, əyri-üyrü hərflərə də baxdım. Hesabı ödəyib kafedən çıxanda özümə verdiyim sözü pozmaq, bakirliyimə son qoymaq qərarına gəldim. Düşündüm ki,  birdən  qəfildən ölüb eləyərəm, qoy haqqında bu qədər eşitdiyim, haqqında bu qədər oxuduğum, adamları evlənməyə, ayrılmağa, yalan danışmağa məcbur edən bu qədim proseslə yaxından tanış olum.

Etiraf edim ki, maraqlı proses idi. Xoşuma gəldi. İki adam bir-birinə sürtüşür və adamın bədəni keyiyir. Bu qədər sadə.

Hər şeydə bir əlaqə axtarmaq, hər şeydə bir məna, rəmz tapmaq ruhi müvazinətin pozulmasının əlamətidir. Bunu bilməkdəyəm. Amma özümdən asılı deyil, bakirliyimə son qoyduğum gündən bəri ən müxtəlif məkanlarda tez-tez bir qarpız tağını xatırlayıram. Niyə, nə üçün? Bilmirəm...

Nəzarət buraxılış məntəqəsinin iki otağından birinin döşəməsində köhnə və çürük taxtaların arasında necə olmuşdusa, bir qarpız tumu cücərmişdi. Tezliklə cücərmiş qarpız tumu tağa çevrildi. Bekarçılıqdan əyləncə axtaran biz əsgərlər tağın böyüməsini diqqətlə və sevinclə müşahidə edirdik. Növbəni təhvil verəndə qarpız tağından muğayat olmağı, tağı qorumağı bir birimizə bərk-bərk tapşırırdıq.  Pəncərənin sürahisinə  balaca bir mismar vurduq. Bir nazik ip tapıb ipin bir ucunu mismarın başına, bir ucunu da  qarpız tağına doladıq. Tağı günəş şüasına tərəf çəkmək istəyirdik. Otaq şəraitində tağın çox yaşamayacağını bilsək də, bacardığımız qədər tağın ömrünü uzatmağa çalışırdıq. Bir gün hərbi hissə komandiri qəflətən nəzarət buraxılış məntəqəsinə girdi. O, rus ordusunda xidmət etmişdi. Rus dilində söyüşlər söyməyi sevirdi, amma elə məharətlə söyürdü ki, heç kim onun söyüşünü ciddiyə almırdı. Heç kim onun söyüşündən incimirdi. Belə də ki, guya incisəydik, nə qələt edəcəkdik?

90-cı illərin əvvəlində rus ordusundan istefa verib vətənə qayıtmış digər zabitlər kimi  komandirimiz də vətənə qayıtmağına peşman olmuşdu. Onun rütbəsini iki dəfə aşağı salmışdılar. Hərbi hissə komandiri əvvəlcə təhvil-təslim dəftərini vərəqlədi. Bir-iki səhv tapıb iradlarını bildirdi. Birdən gözü qarpız tağına sataşdı.

- Bu nədir?

- Qarpızdır, yoldaş komandir.

- Qarpız… Qarpız yekəlir, siz də sevinirsiniz, hə? Düz deyirəm? Cavab verin, qarpız yekəlir, siz də sevinirsiniz?

- Düzdür, yoldaş komandir.

- Mən bilirəm… Mən bilirəm ki, qarpız yekəlir, siz də sevinirsiniz…

Seymur Baycan