Seymur Baycan         

                                                     İt gəzdirən xanım

                     ... Kilsənin yaxınlığındakı skamyada oturub, sakitcə dənizə baxırdılar. Səhər dumanında Yalta zorla görünürdü, dağların zirvəsində ağappaq buludlar donub qalmışdı.

Ağacların yarpaqları tərpəşirdi, cırcıramalar cırıldaşırdı, dənizin dərədən eşidilən yəknəsəq, küt gurultusu qabaqda bizi gözləyən rahatlıqdan, əbədi yuxudan söhbət açırdı.

Yalta, Oreanda olmayanda da dəniz beləcə gurultu salıb, indi də salır, biz olmayanda da beləcə  laqeyd-laqeyd, küt-küt guruldayacaqdır.

Bu sabitliklə, hər birimizin həyatımıza və ölümümüzə qarşı olan bu laqeydlikdə bəlkə də bizim əbədi xilasımızın, həyatın işıqlı dünyada fasiləsiz davamının və fasiləsiz kamilləşməsinin rəhni gizlənir.

                                                   Anton Çexov “İt gəzdirən xanım” həkayəsindən

Hər gün axşam saatlarında arıq, uca boylu, zövqlə gəyinmiş, nazlı-qəmzəli,  yerişindən yüngülvari dəlilik yağan, yaşlı bir qadın yanında iki itlə hazırda yaşadığım küçədə gəzməyə çıxır. İtlərə ötəri nəzər saldıqda onların yüksək dərəcədə qayğı və nəvazişlə əhatə olunduğu açıq-aşkar hiss edilir. Özümdən asılı deyil, bilmirəm nədənsə hər dəfə o qadınla rastalaşanda mənə elə gəlir ki, o Çexovun “İt gəzdirən xanım” həkayəsinin təsiri altındadı. Hər gün axşam saatlarında birdən-birə iki itlə gəzməyə çıxmaqla həyatına məna, əhəmiyyət qazandırmaq istəyir. Lakin Çexovun “İt gəzdirən xanim”ı  ilə hazırda yaşadığım küçədə hər gün axşam saatlarında it gəzdirən xanım arasında ciddi bir fərq mövcuddur. Əgər birincidə həm it, həm də qadın varsa, ikincidə it var (özü də bir yox, iki dənə) artiq qadın yoxdur. Kobud, birbaşa, kəsə desəm qadın qırışıb. Qırışdı, saç tökülməsidi, bunlar elə andıra qalmış şeylərdi ki, nə qədər gizlətməyə çalışsan bir o qədər çox gözə girir.

Nə bilmək olar, bəlkə də durduğu yerdə o qadına şər atmaqdayam, bəlkə də o heç Çexovun “İt gəzdirən xanım” hekayəsini oxumayıb, belə bir hekayənin var olmasından ümumiyyətlə xəbəri yoxdu və mən sadəcə vəziyyəti öz-özumə nahaq yerə mənalandırmaqdayam. Belə hallar - adi vəziyyəti nahaq yerə mənalandırmaq halları arabir baş verir.

Qəzavü-qədər elə gətirdi ki, günlərin bir günü ürəyim möhkəm sıxıldı. Heç cürə evdə otura bilmədim. Çıxdım şəhərə. Düşdüm küçələrin canına. Tiflisin küçələrində o qədər gəzdim ki, ayağımın altının bir qat qabığı getdi. Nəhayət gəzə-gəzə gəlib çıxdım Panteona. Elə yorulmuşdum, ta məndə hey deyilən şey qalmamışdı. Panteonda... ax,  mənim orda gördüyüm… Vax, mənim orda gördüyüm... Yaxşi, istedadlı bir qələm lazımdı Panteonda gördüyümü təsvir və tərif eləsin. Gördüm ki, Vaja Pşavelanın qəbri yaxınlığındakı skamyada can alan, aşiq öldürən, rəng solduran, suya axma, aya baxma dəyən, Allah-təalanın xoş günündə, xoş saatında xəlq elədiyi bir nazənin əyləşibdir. Nazəninin ayaqları yerə naz eləyir. Deyir ki, ay yer, fəxr elə ki, sənə qədəm basıram. Elə bir nazənin ki, yemə, içmə, çəkmə, xətti-xalına, gül-cəmalına tamaşa elə. Öz-özumə fikirləşdim ki, İlahi bu gözəllikdə də insan olarmi? Az qalır göylə gedən quşlar qanad saxlayıb bu gözəlliyə tamaşa eləsinlər. Onun insan övladı olmasına inanmaq çətin idi. Elə bil huri idi, bu saat göydən yerə enmişdi. Qaşlar elə bil qüdrəti-ilahinin qələmiylə çəkilib, öldurərəm, ha, öldurərəm deyir. Kipriklər düz yanaqlara düşür. Sifət ağappaq, elə bil ki, qaymaqdı. Dodaqları qızılgül yarpaqlari kimi. Elə bil qar üstünə qan çilənib.  

Artıq bir neçə ildir ki, gözəllik mənə fərəh dəyil, qüssə gətirir. Gözəllik gözümə heçliyin, faniliyin rəmzi, mücəssəməsi kimi görünür. Dəqiq bilirsən ki, bu hamar, bu təravətli sifət qırışacaq, indi  mənəm-mənəm dəyən sinə sallanacaq, bel büküləcək, ayaqlar əyiləcək, dodaqlar cazibəsini, gözlər nurunu itirəcək, saçlar seyrələcək... Bütün bunlar adamı necə də ağrıdır. Düzdür, müasir tibbin tanıdığı vasitələrlə, yuxarıdan götürüb aşağı, aşağıdan götürüb yuxarı yapışdırmaqla, tikdirmək və sökdürməklə, dartmaq və uzatmaqla, balacaladıb  və böyütməklə, bu kimi digər əməllərlə qırışmaq, sallanmaq, bükülmək prosesini müəyyən qədər ləngitmək mümkündür. Lakin təbii gül öz gözəlliyi ilə süni güldən nə qədər fərqlənirsə, başdan-başa silikonlaşdırılmış, dəfələrlə tikilmiş və sökülmüş ruhsuz bədən də həqiqi təravətdən bir o qədər fərqlənməkdədir. Yalnız axmaq, təbiət barəsində bir qram anlayışı olmayan adam təbii güllə süni gülün eyni məzmunda, eyni gözəllikdə olduğunu, eyni funksiya daşıdığını iddia edə bilər.  

Təbii  qadın gözəlliyi ilə küçədə, metroda, restoranda, tamaşa zalında rastlaşmaqla, Panteonda, qəbirlərin yanında rastlaşmaq arasında da fərq hər mənada çox böyükdü. Qəbirlərin lal sükutu həyatın heçliyi, faniliyi haqqında fikirlərimi daha da qüvvətləndirirdi. Budur, mələk kimi gözəl bir qadın bir vaxtlar ürəyi döyünən, arzularla yaşayan, həyacanlanan, yazan-pozan insanın, bir şairin qəbri yaxınlığında skamyada oturub. Gözəllikdə necə bir heçlik, fanilik gizləndiyini heç vaxt bu qədər aydın, bu qədər dərindən hiss etməmişdim.   Ürəyimə ağırlıq çökdü. Elə bir ağırlıq ki, öhdəsindən heç cürə gələ bilmirsən

Bu cür qüssəli fikirlər beynimdə fırlandığı zaman necə oldusa qəfildən yadıma Rasim Qaracanın bir yazısı düşdü. Rasim Tiflisdə olarkən Panteona getmişdi və orada gördukləri, təəssüratları haqqında yığcam bir yazı yazmışdı. Yazmışdı ki, mən Panteonda olanda  bir qadın kədərli halda Akaki Seretelinin qəbri yanında oturub fikrə dalmışdı. Rasim gürcü həmkarlarından soruşub: “Bu qadın kimdi, nəçidi, niyə belə kədərli halda burda oturub?” Məlum olub ki, bu qadın ibtidai sinif müəlliməsidi və Akaki Sereteli də onun ən çox sevdiyi şairdi. Mütamadi olaraq Seretelinin qəbrini ziyarət edir. Belə bir mövzu tapıb, bu mövzuyla həyatına məna qatmaq istəyir. Nə etsin, çətindi, heç kimi qınamaq olmur, hərə bir yol, bir vasitə axtarıb tapmaqla həyatın amansız reallığından qaçmağa can atır. Öz-özümə fikirləşdim; bəlkə Rasimin Akaki Seretelinin qəbri başında gördüyü  qadınla mənim indi gördüyüm qadın elə eyni adamdı? Bəlkə bu qadın bir dəfə Vaja Pşavelanın, bir dəfə də Akaki Seretelinin qəbri başında dayanır. Həyatdı, hər şey ola bilər. Bəlkə həyatına məna qatmaq üçün bir qəbir ona azlıq edir. Bir yoxlayım, məndən nə gedir?!

Yaxınlaşdım qadına. Ədəb-ərkanla salam verdim. Dedim ki, xahiş edirəm məni düzgün başa düşün. Bir məsələni dəqiqləşdirmək istəyirəm. Bir dostum var. Şairdi. Bura gələndə görüb ki, bir qadın Akaki Seretelinin qəbri başında dayanıb. Ona gördüyü bu mənzərə maraqlı gəlib. Soruşub ki, bu qadın kimdi, nəçidi, niyə qəbir başında belə kədərli dayanıb. Məlum olub ki, qadın müəllimədi, Akaki Seretelini bir şair kimi çox sevir, mütəmadi olaraq onun qəbrini ziyarət edir. Dostum bu haqda bir yazı da yazmışdı. Bağışlayın, sadəcə bilmək istərdim, təsadüfən o qadın siz deyilsiniz? Qadın qısa və aydın cavab verdi: “Yox mən deyiləm. Başqası olub.” Ürəyimdən keçdi  daha bir sual verim. Soruşum ki, bəs onda burda, qəbirlərin yanında niyə oturub, məqsədi nədi? Amma sualımın onun tərəfindən yersiz, hətta sırtıqlıq kimi qəbul edilə biləcəyindən qorxdum. Dəyəsən qadın müdrik, arif qadın idi. Elə bil hansı sualı vermək istədiyimi hiss etdi. “Parkdan düşürdüm aşağı, yoruldum, dedim burda oturub bir az dincimi alım. Bura çox sakitçilikdi” - dedi və gülümsədi. Ona ədəb-ərkanla təşəkkürümü bildirib, narahat etdiyim üçün nə az, nə çox, düz üç dəfə üzr istəyib aralandım. Başa düşdüm ki, yenə də adi bir vəziyyəti öz-özümə mənalandırmışam. Adam parkdan aşağı düşürmüş, yorulubmuş, oturub ki, dincini alsin. Gör mən onun oturub dincini almasını haralara yozmuşam.

                                                        ***

Bu yaxınlarda bir vaxtlar qəşəng, gözəl, məşhur olmuş, indi yaşlanmış, müxtəlif millətlərə və müxtəlif sahələrə mənsub bir xeyli qadının müsahibəsinə qulaq asdım və baxdım. Ona görə baxdım ki, danışarkən onların üz ifadələrini, əl hərəkətlərini görmək mənim üçün vacib idi. Sizə doğrusunu deyirəm, əksəriyyətinin başı xarab olub. Yaşları altmışı, yetmişi keçib, özlərini “mololetka” kimi aparırlar. Nazlanırlar, romantika, melodrama axtarırlar. Boş-bekar cavan oğlanlar tapılsa romantik mesajlar, səydəş sözlər-filan yazıb onları asanlıqla yoldan çıxararlar. Görəsən onlar niyə başa düşmək istəmirlər ki, artiq vaxt keçib? İndi daha nazlanmağın, forslanmağın nə mənasi var? Kimə lazımdır bu vaxtı keçmiş naz, bu vaxtı keçmiş qəmzə, bu tragikomediya? Niyə gedib öz yaşlarına uyğun işlərlə məşğul olmurlar? Sovet vaxtı ucuzlaşdırılmış mallar mağazaları fəaliyyət göstərirdi. Orda əyri-üyrü ayaqqabılar, bir qolu qısa, bir qolu uzun pencəklər, bir düyməsi qara, bir düyməsi sarı  köynəklər-filan satılırdı. Yaşı altmışı, yetmişi keçmiş qadınların özlərini “maloletka” kimi aparmaları, nazlanmaları, romantika, melodrama axtarmaqları adama Sovet dövründə fəaliyyət göstərən ucuzlaşdırılmış mallar mağazasında satılan əyri-üyrü ayaqqabıları, bir qolu qısa, bir qolu uzun pəncəkləri, bir düyməsi qara, bir düyməsi sarı köynəkləri xatırladır. Çox güman vaxtın keçdiyini həzm etmək onlar ücün ağırdı. Xüsusən içi boş, yüngül məzmunlu adamlar ücün reallığı, qocalığın gətirdiyi şərtləri qəbul etmək daha çətin olur.

Hər bir yaş dövrünün öz gözəllikləri, çətinlikləri, problemləri, qorxuları, həyacanları, şərtləri, ahəngi var. İnsan mənsub olduğu yaşın şərtlərindən, ahəngindən kənara çıxdıqda gülməli görünməklə bərabər, həm də cazibəsini itirmiş olur. Məsələn, özünü ağsaqqal kimi aparan uşaq məsumluğunu, cazibəsini itirir. Doğurdan da uşaqlar var baxırsan elə bil qocalıb. Qocalar kimi danışmaları, qocalar kimi hərəkət etmələri  adamın ətini tökür. Vaxtından əvvəl böyümək istəyən, yeri gəldi-gəlmədi böyükləri yamsılayan uşaqın necə görünə biləcəyini özünüz təsəvvür edin.

                                                       ***

Herman Hessenin fikrincə, daim öz uşaqlıq dövrünü al-əlvan rənglərlə boyayan, uşaqlıqda xoşbəxt olduğunu hər zaman vurğulayan, xoşbəxtliyin ancaq uşaqlıq dövrünə aid olduğunu iddia edən adamlar qeyri-ciddi, hətta yalançı adamlardı. Çunki uşaqlıq dövrünün də özunə aid qorxuları var və bu qorxularla əsla xoşbəxt olmaq mümkün deyil. Hesse uşaqlıq dövrünün qorxularını “Demian” əsərində çox canlı təsvir edibdir. “Demian”ı oxuduğum zaman öz uşaqlıq qorxularımı bir-bir xatırladım. Etiraf edim ki, onlardan bəzilərini hətta yaddan çıxarmışdım. İnsan böyüdükcə uşaqlıq qorxuları bir növ aktuallığını itirir, hətta onlardan bəziləri gülməli görünür. Lakin bir ciddi məsələ var ki, bu gün bizə gülməli görünən, bu gün bizim ücün aktuallığını itirən uşaqlıq qorxuları həmin vaxtlar bizim üçün doğurdan da həqiqi qorxular idi. Yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, biz o vaxtlar həqiqətən də qorxurduq. Həqiqətən də qorxduğumuzu yaddan çıxartdıqda biz keçmişi istər-istəməz al-əlvan rənglərlə boyayırıq, nəticədə bizdə xoşbəxtliyin illüziyası yaranır, özümüzü boş yerə inandırırıq ki, bir vaxtlar həqiqətən də xoşbəxt olmuşuq. Bu isə açıq-aşkar yalan danışmaq, həqiqəti təhrif etmək deməkdir. Ümumiyyətlə, Hessenin fikrincə, insan xoşbəxt olmalı deyil. Şəxsən mən onun əsərlərindən belə bir nəticə çıxarmışam. Herman Hesseni xatırlamışkən gəlin onun “Qocalıq” adlı essesindən bizə lazım olan  bəzi hissələri mövzumuza uyğundu deyərək burada tirajlayaq:

“ ... Qocalığa, ağ saçlara, ölümün yaxınlığına nifrət eləyən, qorxan qoca, öz məşğuliyyətindən, gündəlik işdən zəhləsi gedən, onlardan boyun qaçırmağa çalışan gənc qədər öz həyat mərhələsinin şərəfsiz nümayəndəsidi.

Qocalıqda öz missiyasını yerinə yetirmək və vəzifəsinin öhdəsindən gəlməkdən ötrü qocalığın özü ilə gətirdiyi hər şeylə barışmaq, ona “hə” dəmək lazımdı. O “hə”siz, təbiətin bizdən tələb etdiyi şeyə təslimə hazır olmadan öz günlərimizin dəyərini, anlamını itiririk və həyatı aldadırıq – gənc, ya da yaşlı olmağımızın fərqi yoxdur.

Hər kəs bilir ki, yaşlılıq özüylə cürbəcür çətinliklər gətirir və ölümlə bitir. İlbəil qurbanlar vermək, çox şeydən imtina eləmək lazımdı. Öz duyğularına və gücünə güvənməməyi öyrənmək lazımdı. Hələ lap yaxın vaxtlarda balaca küçə olan yol uzanır və ağırlaşır, günlərin bir günü artıq onu qət eləyə bilmirik. Ömrümüz boyu sevdiyimiz yeməkdən imtina eləməli oluruq. Fiziki həzlər və xoşbəxtlik gec-gec qismət olur və get-gedə onlara görə daha yüksək əvəz ödəməli olursan. Üstəlik cürbəcür ağrılar, xəstəliklər, hisslərin korşalması, orqanların zəifləməsi - xüsusilə də gecələr, hərdən həddindən artıq uzun və dəhşətli gecələr - bütün bunlardan heç yerə qaçmaq mümkün dəyil, bu, acı gerçəklikdi. Ancaq təkcə bu düşkünlük prosesinə təslim olmaq və qocalığın da yaxşı tərəfləri, öz üstünlükləri, sevincləri və təsəllisi olduğunu görməmək acizlik olardı. İki qoca adam görüşəndə yalnız lənətə gəlmiş podaqra, ağrıyan sümüklər, pilləkənləri qalxanda yaranan təngnəfəslikdən yox, əyləncəli, şən duyğulardan, təəssüratlardan da danışmalıdılar. Belə təəssüratlar isə çoxdu.

Qocalığın bizə gətirdiyi hədiyyələri sadalaya bilərəm. Mənim üçün onların ən qiymətlisi – yaddaşımda topladığım rəsm xəzinəsidi. Uzun həyat yaşayandan, aktivlik azalmağa başlayandan sonra onlara tamamilə fərqli baxırsan. Artıq 60-70 ildi, həyatda olmayan insanların obrazları və üzləri bizə yoldaşlıq edir, canlı gözlərlə baxırlar. O rəsmlər kitabında artıq yoxa çıxmış, ya da kökündən dəyişmiş evləri, bağçaları, şəhərləri əvvəl olduqları kimi, on illər əvvəl səyahət zamanı baxdığımız uzaq dağları, dənizləri yenidən təravətli, gözəl görürük.

Gözdən keçirmək, müşahidə və seyr eləmək get-gedə daha çox vərdişə və məşqə çevrilir və tədricən, müşahidəçi mövqeyi bizim bütün davranışlarımızı müəyyənləşdirir.

Arzuların, istəklərin, meyllərin, ehtirasların arxasınca qaçan bizlər səbirsizliklə, maraqla, ümidlə, uğurların və peşmançılıqların həyəcanını yaşaya-yaşaya həyatımızın illərindən, onillərindən keçmişik. Amma bu gün ömrümüzün böyük, şəkilli kitabını ehtiyatla vərəqləyə-vərəqləyə o qaçhaqaçdan, tələsiklikdən qurtulmağın, vita contemplativa (tamaşaçı həyatı) yaşamağın nəcə gözəl və yaxşı olduğuna təəccüblənirik.

Üstünlükləri gücləri və sadəlövhlükləri olan bir çox gənc insan ağır yerişimizə, damarları çıxmış boynumuza baxıb arxamızca güləndə biz, nə vaxtsa eynilə onlar kimi güclü və sadəlövh olduğumuzu, nə vaxtsa onlar kimi güldüyümüzü xatırlayırıq, amma özümüzü qətiyyən məğlub, əzgin hiss eləmirik. Əksinə, həyatın bu mərhələsini keçdiyimizə və bir az ağıllı və səbrli olduğumuza görə sevinirik”.

Çox qəribədir, yaş artıqca yaxında olan hadisələri deyil, uzaqda olan hadisələri daha canlı-canlı xatırlayırsan. Durduğun yerdə, müdafiəsiz, hazırlıqsız bir vəziyyətdə qəfildən bir mənzərə, bir sifət, bir söz yadına düşür. Belə müdafiəsiz, hazırlıqsız vəziyyətdə yadına düşən  sifətin, sözün, mənzərənin təsirindən sümüklərin ürpənir. Yaddaşın bu hoqqasına mat qalırsan. Ən çox da adama əziyyət verən başı-ayağı, əvvəli-axırı olmayan epizodlardır. O epizodlar ki, nə başqa bir adama danışılasıdır, nə də yazılası. Əlac qalır səsli və səssiz öz-özünlə danışmağa. Bu mənada doğurdan da müəyyən bir dövrdən sonra səni hiss edən adam sənin ücün ən əziz, ən qiymətli, ən doğma  adama çevrilir. Hiss etmədən başa düşmək çətin söhbətdi. Bəzən səni hiss edən adam tamam başqa sahənin adamı olur və bu tandem başqalarına qəribə gəlir. Başqalarına qəribə gəlir ki, görəsən bu iki adamı birləşdirən, doğmalaşdıran nədir, hansı səbəbdir, ümumiyyətlə onlar, zahirən tam fərqli görünən bu iki adam nə haqqında söhbət edə bilərlər? Axmaq və nadan suallardır. Tolstoy bu məsələni “İvan İliçin ölümü” əsərində mükəmməl təsvir və həll edibdir.

Dəyəsən Kundera deyirdi ki, ən çətini epizodları yazmaqdı. Həqiqətən belədir. Məsələn, günlərin bir günü baxçamıza sarı rəngli “Paz” markalı bir avtobus gəldi. Bizi - yəni uşaqları doldurdular bu avtobusa. Apardılar başqa baxçaya. Həmin baxçanın uşaqları ilə həyətdə bir az oynayandan sonra bizi yenə avtobusa doldurub qaytardılar öz baxçamıza. Daha heç bir əlamətdar, əlahiddə, fövqalədə hadisə baş vermədi. Bəs bu başı-ayağı, əvvəli-axırı olmayan əhvalat niyə yaddaşımda ilişib qalıb, niyə yaxamdan yapışıb əl çəkmir məndən? Bunu necə yazasan ki, canın qurtara? Əvvəlinə, axırına heç nə əlavə etmək istəmirəm. Hərçənd əvvəlinə və axırına ən azı on  variantda əlavələr edə bilərəm. Düz yolda getdiyi yerdə “Paz”ı qəfildən aşırdaram, üç-dörd uşağın burnu-dodağı partlayar, yaxud “Paz”ın təkərini partladaram, sonrası da Allah kərimdi.. Yaxud başqa baxçanın uşaqları ilə bir yerdə oynadığımız zaman kolluqdan qəfil çaqqal çıxar, beş-altı uşağı ayağından dişləyib qaçar. Çaqqalın ayağını dişlədiyi uşaqlardan biri də mən olaram. Variant çoxdu. Amma dediyim kimi, əvvəlinə, axırına heç nə əlavə etmək istəmirəm. Hər hansı hekayədə hər hansı obrazın dilindən də bu əhvalatı yazmağa əlim gəlmir. Çünki olduqca doğmadı. Bəs yaxşı, o zaman nə etməli? Kiməsə danışmalı da deyil. Təsəvvür edin, durub birinə danışırsan ki, günlərin bir günu baxçamıza sarı rəngli “Paz” gəldi, uşaqları doldurdular avtobusa, apardılar başqa baxçaya. Həmin baxçanın uşaqları ilə bir az həyətdə oynadıq, sonra bizi yenə avtobusa doldurub qaytardılar öz baxçamıza. Böyük ehtimalla qayıdıb sual verəcək: “Bəs sonra?”. Sən də belə cavab verəcəksən: “ Sonrası yoxdu. Elə budu.”.  Adam yüz faiz düşünəcək ki, dolayırsan onu. Bax, yaddaşda ilişib qalmış bu cür epizodlar adama əziyyət verir. Lakin bu əziyyətin yaxşı bir cəhəti var. Yazıb və ifadə edə bilmədiyin bu cürə intim epozodların gətirdiyi əziyyətlər, gətirdiyi ovqat digər mövzuları daha təsirli, daha canlı yazmaqa bir növ şərait yaradır.

                                                         Yekun

Beləliklə, deməli hər bir yaş dövrünün öz şərtləri, ahəngi olduğu kimi qocalığın da öz şərtləri və ahəngi var. Bu şərtlərdən, ahəngdən  kənara çıxmadıqda qocalıq hətta insana müəyyən ləzzətlər, rahatlıqlar verə bilər. Yəni saç ağarırsa, qoy ağarsın. Saçın aqarmasını özünə dərd eləmə. Bunun özu də bir gözəllikdir. Ağ saçın da öz azarkeşləri var. Necə deyərlər, yazda çiçək, yayda kəpənək ,payızda xəzəl, qışda qar. İlk baxışdan olduqca sadəç adi bir həqiqətdir. Lakin iddia bu sadə həqiqəti görməyə mane olur. Ona görə də xiyar əyri bitir.