Dünən aprelin 3-də Prezident İlham Əliyev məhkəmə-hüquq sistemində islahatların dərinləşdirilməsi haqqında fərman imzalayıb. Fərmanın tam mətniylə prezidentin saytında tanış ola bilərsiniz.
Fərmanda məhkəmələrdə şəffaflığın artırılmasından tutmuş, hakimlərin etik davranışlarıyla bağlı tövsiyyələr, hakimlərin və vəkillərin sayının və həmçinin onların maaşlarının artırılması, pulsuz hüquqi yardımın genişləndirilməsi ilə bağlı bir çox müddəalar var.
Amerikada yaşayan iqtisadçı alim, Azərbaycan Demokratiya və Rifah (ADR) Hərəkatının sədri Qubad İbadoğlu prezidentin yeni fərmanı haqda şərhlərini yayıb. 'Abzas' hərəkat sədrinin məhkəmə islahatları haqda fərmanla bağlı şərhlərini təqdim edir.
Ziddiyyətlərlə dolu və suallarla zəngin "məhkəmə islahatları" nəyə xidmət edir?
Azərbaycan Respublikası Prezidenti məhkəmə-hüquq sistemində islahatların dərinləşdirilməsi haqqında fərman imzalayıb. Fərmanla tanış olanda ilk növbədə onu hazırlayanların hüquqi savadına şübhələr yaranır. Əsas gözləntilər məhkəmələrin fəaliyyətinə müdaxilənin qarşısının alınmasından, onun müstəqilliyinin artırılmasından, bu sistemdə korrupsiya ilə mübarizədən ibarət olsa da bu fərman həmin problemlərin həllinə dair heç bir konktet mexanizmlər təklif etmir. Məsələn, fərmanla hakimlərin gəlir və əmlaklarına dair bəyannəmələrin doldurulması və dərci nəzərdə tutulmayıb. Bir sözlə bu fərman məhkəmələrlə bağlı mövcud sualları cavablandırmaq əvəzinə yeni suallar yaradır.
1. İlk sualı fərmanın adı yaradır. Sual olunur ki, bu islahatlar nə zaman başlamışdır ki, indi də o dərinləşdirilir?
2. Fərmanda nəzərdə tutulur ki, sahibkarların məhkəməyə müraciət imkanlarının asanlaşdırılması və sahibkarlıqla bağlı mübahisələrə müvafiq sahədə daha dərin hüquqi bilik və təcrübəsi olan hakimlər tərəfindən baxılmasını təmin etmək məqsədilə ixtisaslaşmış məhkəmə yaradılsın. Burdan iki sual yaranır. Birincisi, dərin hüquqi bilik və təcrübəsi olmayan hakimlər nə işlə məşğul olacaq? İkincisi, sahibkarlıq fəaliyyətinin predmeti əsasən mülki münasibətləri əhatə etdiyi halda onunla bağlı mübahisələrin hüquqi tənzimlənməsi üçün ayrıca məhkəmənin yaradılmasına ehtiyac nədən yaranır? Onun əvəzinə investisiyaların müdafiəsi üzrə müstəqil Ombudsman institutunun yaradılması nəzərdə tutulsa idi bu daha işlək və effektiv mexanizm ola bilərdi.
3. Fərmanda nəzərdə tutulur ki, mülki işlər və iqtisadi mübahisələr üzrə məhkəmə icraatının effektivliyinin artırılması, xüsusən sahibkarlıqla bağlı məsələlərin məhkəmələrdə daha sürətli və səmərəli həllinin təmin edilməsi məqsədilə müvafiq orqanlar təkliflərini altı ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsinlər. Sual olunur, əgər bu sahədə təkliflər 6 aya hazırlanacaqsa onda sahibkarlıq üzrə ixtisaslaşmış məhkəmənin yaradılmasına nə əsaslar fərman veirilir?
4. Fərmanda qeyd olunur ki, cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi və cinayətlərin dekriminallaşdırılması üzrə tədbirləri davam etdirmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğuna tövsiyə edilsin, Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinə tapşırılsın ki, müvafiq qanun layihələrini hazırlayıb üç ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsinlər. Sual olunur, əgər qanun layihəsinə də prezident baxırsa, bəs ona 120 nəfərlik parlament nəyə lazımdır?
5. Fərmanda nəzərdə tutulur ki, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti dövlət hesabına həyata keçirilən hüquqi yardım üçün tələb olunan vəsaitin dəqiq proqnozlaşdırılmasını və mərkəzləşdirilmiş uçotunu təmin etmək məqsədilə cari ilin və növbəti illərin dövlət büdcəsində dövlət hesabına göstərilən hüquqi yardıma görə vəsaitin birbaşa Azərbaycan Respublikasının Vəkillər Kollegiyasına ayrılması barədə müvafiq normativ hüquqi aktların layihələrini hazırlayıb bir ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin. Burda da ən azı iki sual yaranır. Birincisi, indiyə qədər bu maddə üzrə büdcə xərcləri nədən dəqiq proqnozlaşdırılmayıb? İkincisi, dövlət hesabına göstərilən hüquqi yardıma görə vəsaitin birbaşa Azərbaycan Respublikasının Vəkillər Kollegiyasına ayrılması islahat xarakterinə görə nə məzmun daşıyır?
Ümumiyyətlə bu fərmanda əks olunan texniki xarakterli dəyişikliklər təklifi ilə məhkəmə sistemində mövcud olan köklü problemləri həll etmək mümkün deyil. Görünür, bu fərmanın məqsədi də o deyildir. Əsas məqsəd görüntü yaratmaqdır ki, Azərbaycanda hərtərəfli islahat gedir, ən sonda məhkəmə sistemi də islahat olundu.
