Maliyyə təhqiqatçısı və ABŞ-da McKinsey konsaltinq firmasının keçmiş baş iqtisadçısı Ceyms Henri OCCRP müxbirinə deyib ki, “belə kontraktlar adətən real xərclərlə əlaqəsi olmayan xərcləri və ya Azərbaycan elitasının nəzarətində olan şirkətlərə inzibati xərclər və gəlir kimi ayrılan 25 faiz kimi əlaqəsiz xərcləri əsaslandıran yayğın qaydalarla” dolu olur. Ekspert bildirib ki, belə kontraktları “daxili dekorasiya” da adlandırmaq olar. OCCRP yazır ki, BP sənədləri Star Gulf və Bos Shelf şirkətlərinə ödənilən pulların hara gedib çıxması ilə bağlı da suallar doğurur. Hesabatda deyilir ki, ödəniş qəbznamələri bu pulların Azərbaycandan kənara - Star Gulf şirkətinin Dubaydakı, Bos Shelf şirkətinin isə Lüksemburdakı hesablarına axdığını göstərir. Məqalədə bu da qeyd olunur ki, Bos Shelf, belə görünür layihənin sualtı istehsal sistemlərinin qurulmasına cavabdeh olub. Qeyd edilir ki, Star Gulf şirkətinin işçiləri və işlə bağlı xərcləri yoxdur və onun tikintidəki rolu naməlumdur. Lakin Star Gulf şirkəti Bos Shelf şirkətinin yarısına sahib olduğuna görə ona iki dəfə ödəniş edilib. Hesabatda deyilir ki, OCCRP Star Gulf şirkəti haqqında çox da məlumat toplaya bilməyib. Məlum olan budur ki, şirkət Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində qeydiyyatdan keçirilib. Henri BƏƏ-nin “dünyanın ən xəlvəti on maliyyə cənnətindən biri” olduğunu deyir. Hesabatda deyilir ki, xərclər bir sıra hallada sözün əsl mənasında astronomik idi. 2014-cü ilin prezentasiyalarından birində deyilirdi ki, BP 41 aylıq müddətdə iş yeri qurğularından istifadə üçün 150 milyon dollar xərcləyəcək. Bu, ilə 45 milyon dollar demək idi. Prezentasiyanın slaydlarından birində deyilirdi ki, “bu, Rusiyanın Baykonur kosmodromuna görə, onun dəmir və avtomobil yolları, 15 start qurğusu, 2 aerodromu, raket emalatxanaları, yaşayış kompleksləri və ofisləri ilə birlikdə Qazaxıstana ödədiyi icarə haqqından 2.5 dəfə azdır”. OCCRP-nin hesabatında deyilir ki, ən qəliz məsələ işçi qüvvəsinə ödənən pullar idi. 2014-cü ilin fevralına aid BP məlumatlarından görünürdü ki, Bos Shelf şirkətinin adam/saat hesabı ilə xərcləri 15 milyon dollar şişirdilərək 25 milyon dollara çatdırlıb. Hesabatda deyilir ki, 2015-ci ilin yanvarına aid başqa bir prezentasiya partnyorların 11 həftədə BP-dən 84 min adam/saat izafi ödəniş aldıqlarını göstərir. Hesabatdan görünürdü ki, konsorsium həmin ay 10 saatlıq iş günü hesabı ilə 400-dək işçinin haqqına bərabər pul ödəyib, amma başqa bir məlumat həmin vaxt yalnız 144 nəfərin işlədiyini göstərib. OCCRP-nin yazdığına görə iş o yerə çatıb ki, BP məhsuldarlığın aşağı olmasını əsas gətirərək əlavə olaraq 30 min adam/saatın pulunu ödəməkdən imtina edib. Hesabatda deyilir ki, mübahisə BP-nin əməkhaqqıların necə hesablanması barədə daha çox informasiya tələb etməsi ilə daha da qızışıb. Bu da qeyd olunur ki, BP 2015-ci ilin aprelində konsorsiumla xərclərin azaldılmasına dair danışıqlar aparmağa çalışıb. Hesabatda iddia olunur ki, BP SOCAR-ı öz tərəfində saxlamaq üçün siyasi oyun oynamalı olduğunu bilirdi. Məxfi planlardan birində deyilirdi ki, “daha az təcrübəyə malik” konsorsiumun SOCAR-ın üzərindəki nüfuzu BP-nin nüfuzundan çox olub. BP sözçüsü şirkətin SOCAR şirkətləri ilə fəaliyyətinin kontraktlar əsasında düzgün aparıldığını və xərclərin həqiqiliyinin onun özünün audit prosedurları ilə yoxlandığını deyib. OCCRP bildirir ki, sözçü bu kontraktların detalları barədə şərh verməkdən imtina edib. OCCRP yazır ki, Şahdəniz-2 layihəsindəki mənimsəmələr məsələsini təkcə BP işçiləri qaldırmırdılar. 2018-ci ildə Bos Shelf şirkətinin keçmiş administrasiya başçısı Xuraman Abil şirkət tərəfindən maaşının 214 min dollarının verilməməsindən və korrupsiyadan şikayət etdiyinə görə işdən çıxarılması ilə bağlı Bakı məhkəmələrindən birinə müraciət etmişdi. Hesabatda deyilir ki, məhkəmə 16 il Bos Shelf şirkətində işləməsinə baxmayaraq Abilin iddiasını əsassız və gecikmiş kimi rədd edib. Bu da qeyd olunur ki, Abil bu iş üzrə apellyasiya şikayətini “Azərbaycanın korrupsiyası ilə məşhur ədliyyə sisteminin” Ali Məhkəməsinədək çatdırıb. Nəhayət onun iddiası son instansiyada da rədd edilib. Lakin hesabatda qeyd olunur ki, hələ Bos Shelf şirkətində çalışdığı vaxtlarda səhvən Abilə göndərilmiş maaş cədvəlləri tamam başqa mənzərədən xəbər verir. OCCRP bildirir ki, Abilin maaşından tutulmasını BP sənədləri də göstərir: Sənədlər göstərir ki, BP onun maaşı üçün Bos Shelf şirkətinə ayda 3300 dollar ödəyib. Lakin məhkəmə sənədlərində Abil bildirir ki, o yalnız 1100 dollar alıb və Bos Shelf həmin pulu da cəzalandırıcı məzənnə ilə 803 manata çevirərək ödəyib. Sənədlər BP-nin onun maaşı üçün Bos Shelf-ə ödədiyindən əhəmiyyətli məbləğdə az maaş aldığını göstərir. Abil iddia edib ki, İxtiyar Axundov öz ailə üzvlərinə şişirdilmiş maaşlar verdiyi halda, bir çox işçilərin maaşını və məzuniyyət pullarını kəsib. O və Bos Shelf-in daha bir işçisi iddia edirlər ki, Bos Shelf mal və xidmətləri BP-yə şişirdilmiş qiymətlərlə satırdı. Abil OCCRP-yə deyib: “Deyək ki, bir malın və ya xidmətin qiyməti 1 manatdır, amma onların saxta sənədlərində eyni mal və xidmətlərin qiyməti 100 manat olaraq göstərilirdi. Mən bilmirəm BP Azərbaycanda 30 il necə işləyib? Ağlı başında olan şirkət bura gəlməz”. Şirkətin zavodlarından birində çalışan Arif Cavadov iddia edib ki, o Bos Shelf-in işçilərinin mövcud olmayan şeylər – məsələn kran hissələri üçün pul aldıqlarının, sonra isə mənfəəti oğurladıqlarının şahidi olub. Cavadov deyib ki, 2013-cü ildə İxtiyar Axundova oğurluqlar barədə anonim məktub gəlib. Cavadovun sözlərinə görə Axundov anbarlarda 2 milyonluq avadanlıq aşkar etsə də tədbir görməyib, əvəzində xəbərçilikdə şübhələndiklərini, o cümlədən Cavadovu işdən qovub: “İxtityar Axundov beş anbarı yoxladı və aşkar olunmuş malları əsas anbara daşıtdırdı. O həmin şeyləri qaytarmadı. Malların daşındığı üç ay ərzində bir nəfər də cəzalandırılmadı. Hüquq-mühafizə orqanları müdaxilə etmədilər. Stalinin vaxtında belə işlərə görə güllələyirdilər”. Hesabatda deyilir ki, SOCAR Cavadov və Abilin iddialarını təkzib edib və bildirib ki, onların hər ikisi işdən normal ştat dəyişikliyinə görə çıxarılıblar. SOCAR sözçüsü əlavə edib ki, menecerlər bu iki nəfərin intizamını və iş fəaliyyətini qənaətbəxş hesab etməyiblər. Axundov bu iddialarla bağlı sorğulara cavab verməyib. Cavadov və Abil bildiriblər ki, onlar korrupsiya barədə prezident İlham Əliyevin ofisi və SOCAR da daxil Azərbaycan nazirliklərinə və rəsmilərinə, habelə BP-yə dəfələrlə şikayət məktubları yazıblar. Onlar bidlirirlər ki, BP bu məsələni araşdıracağını vəd etsə də, heç bir tədbir görməyib. 2017-ci ilə aid emaillərdən birində BP-nin rəsmilərindən biri Abilin BP rəhbəri Robert Dadliyə (Dudley) şikayətinə cavab olaraq bidlirib ki, onun maaş məsələsi “işəgötürənlə işçi arasında olan bir məsələdir”. Həmin rəsmi Abilin korrupsiyaya dair iddialarını rədd edib. OCCRP-nin hesabatında deyilir ki, Abil Bos Shelf şirkətindəki problemləri BP-də dəfələrlə qaldırdıqdan sonra Britaniya şirkətinin bunlardan agah olduğuna inandığını deyib. O iddia edib ki, “BP özü buna göz yumur”. BP sözçüsü Abil və Cavadov barədə suallara cavab olaraq bildirib ki, BP öz vəzifələrini lazımınca icra edib və korrupsiyaya dair iddialar BP-nin partnyorlarına ünvanlanmalıdır. OCCRP-nin hesabatında deyilir ki, Şahdəniz-2 layihəsində şişirdilmiş qiymətlərlə iş görən yalnız Bos Shelf və Star Gulf deyildi. Bütün böyük neft və qaz layihələrində olduğu kimi burada da müxtəlif sahələr üzrə ixtisaslaşmış kiçik subpodratçı şirkətlər vardı. OCCRP bu şirkətlərə ödənən pulların haralara gedib çıxdığını da araşdırmağa çalışdığını bildirir. Belə şirkətlərdən birinə - Caspian Business Services (CBS) adlanan şirkətə İxtiyar Axundovun yeznəsi Rauf Həbibli rəhbərlik edib. Hesabatda deyilir ki, o 2012-ci ilədək Quba rayonunun icra başçısı idi, amma yerli camaat barədə aşağılayıcı çıxış etdiyinə görə vəzifəsindən rüsvayçılıqla çıxarılmışdı. Onun həmin çıxışı rayonda 25 nəfərə qarşı cinayət işinin qaldırılması ilə nəticələnmiş qiyama yol açmışdı. Abil OCCRP-yə bidlriib ki, CBS 2013-cü ildən sonra böyüməyə başlayıb. Həmin vaxt bu şirkətə Şahdəniz-2 layihəsinin ofis binasının yenidənqurulması tapşırılmışdı. Abil iddia edir ki, şirkət ofisin içərisindəki ara divarların sökülməsi və başqa ağır işlərdə çarəsiz köçkün adamları işlədirdi. Abil bu barədə deyib: “Mən bunu öz gözlərimlə görmüşəm. Onlar heyvan kimi işləyir, çox az pul alırdılar…Rayondan Bakıya işləməyə gələn hər işçiyə 17 saatlıq işin müqabilində 16 manat pul verilirdi”. Abil bunu da bildirib ki, CBS Şahdəniz-2 layihəsində işləmək üçün heç bir tenderdən keçməyib. OCCRP bu barədə BP sənədlərinin arasında da heç bir məlumat tapa bilmədiyini yazır. Buna baxmayaraq sənədlər göstərir ki, Bos Shelf bu şirkəti terminalın yeni dəniz bazasının müxtəlif hissələrində işləmək, binalar və infrastruktur tikmək üçün kirayələmişdi. Hesabatda deyilir ki, emaillər BP əməkdaşlarının bu şirkətə verilən sifarişlərlə maraqlandığını göstərir. Bunlardan biri dəyəri 60 min manat (76,500 dollar) olan lüzumsuz ayaqyolu blokunun, digəri isə bəzi hissələrinin tikintisinin dəyəri 50 faiz şişirdilmiş emalatxana üçün verilən sifarişlər idi. BP-nin məktublarından birində deyilridi ki, CBS-in iş təklifində beton bünövrələrin tikintisinin detalları, o cümlədən işlədilən materiallar və tələb olunan adam/saat, maaşların necə ödənəcəyi barədə məlumatlar yoxdur. Buna baxmayaraq BP həmin kontraktı təsdiqləmişdi. OCCRP-nin hesabatında deyilir ki, BP-nin sözçüsü sızmış sənədləri görmədən Şahdəniz-2 layihəsinin subpodratçıları haqqında şərh verməkdən imtina edib və bildirib ki, bu sorğular həm də müvafiq tərəflərə ünvanlanmalıdır. OCCRP yazır ki, bu barədə sorğulara nə CBS-dən, nə də şəxsən Həbiblidən cavab almaq mümkün olmayıb. Hesabatda deyilir ki, şişirdilmiş qiymətlə iş görən təkcə CBS olmayıb. Ödəniş qəbzləri Bos Shelf şirkətinin sahibsiz itləri öldürmək üçün bir şirkəti kirayələdiyini göstərir. Bu qəbzlərə əsasən öldürülən hər it üçün 460 manat (270 dollar) ödənməli idi. OCCRP bildirir ki, həmin vaxt zavodda işləyən fəhlənin aylıq maaşı elə təxminən bu qədər idi. Hesabatda deyilir ki, bu subpodratçı şirkətlər əsasən BP-dən müstəqil idilər. OCCRP iddia edir ki, BP kağız üzərində buna nəzarət etməli və tendersiz 250 min dollardan çox məbləğdə sifariş almış şirkətləri yoxlamalı idi. Lakin BP-nin apardığı daxili təftişin sənədlərində qeyd olunurdu ki, “Bos Shelf-in hesabatvermə prosesi bizə hər hansı bir nəzarət imkanı vermir”. Çirkli pulların yuyulması ilə mübarizə eksperti Erin Şornik bildirir ki, yalnız bir şirkətlə və “məhdud tenderlə” kontraktların bağlanması şəffaflıq və rəqabətin təməl prinsiplərinin pozulması kimi qiymətləndirilməlidir. Onun firkincə belə hallarda, söhbət aralarında bundan əvvəl münasibətlər mövcud olan podratçılar və subpodratçılardan gedəndə potensial olaraq korrupsiya və favoritizmə şərait yaranır. OCCRP bildirir ki, onun araşdırması Şahdəniz-2 layihəsində çalışan subpodratçıların bəzilərinin balıqqulağı şirkətləri olduğunu üzə çıxarıb və bu, çirkli pulların yuyulmasından şübhələr yaradır. Hesabatda deyilir ki, BP-nin məsul əməkdaşlarından biri konsorsiuma gətirilmiş podraçıların birindən çirkli pulların yuyulması mənasında narahatlığını bildiribmiş. BP rəsmisi yazdığı emaildə kabellər və qazma avadanlığı üçün konsorsium iştirakçısı olan subpodratçının verdiyi ödəniş tələbnaməsinin sual doğurduğunu bildirirdi. Gulf Stream adlı bu subpodratçı ünvanı kimi Latviyanı göstərirdi. Amma həmin şirkət Britaniyada qeydiyyatdan keçmişdi və oradakı şirkətlər reyestri bu şirkətin sahibinin Seyşel adalarındakı iki ofşor şirkətin olduğunu göstərirdi. Hesabatda deyilir ki, Gulf Stream bundan əvvəl Yeni Zelandiyada qeydiyyatdan keçmişdi. Şirkətin direktoru kimi Emin Əliyev göstərilirdi. BP rəsmisi diqqət yetirmişdi ki, bu adamın adı Bos Shelf şirkətinin alış menecerinin adı ilə eyniyyət təşkil edir. Şirkətin vebsaytının olmaması və göstərilən telefonların işləməməsi həyəcan təbili çalmağa əsas verirdi. Amma BP menecerlərindən biri səs-küy qaldırmağa həvəs göstərməmiş və məktuba cavab olaraq yazmışdı ki, “bu məsələni Bos Shelf-in qarşısında qaldırın, amma onlara yazdığınız mətndə ehtiyatlı olun”. Həmin menecer yazırdı ki, “podratçının istifadə etdiyi hər bir şirkəti yoxlamaq bizim işimiz deyil, bizim işmiz odur ki, kontrakt tələblərinə və proseslərinə əməl olunsun”. OCCRP-nin hesabatında deyilir ki, bu məsələ barədə hər halda BP-nin Britaniyadakı hüquq departamentinə müraciət edilmiş və Gulf Stream şirkətinin ödəniş tələbnaməsinə pul ödəməmək barədə qərar qəbul olunmuşdu. OCCRP bildirir ki, bu barədə Gulf Stream-ə göndərilən emaillər geri qayıdıb. OCCRP-nin hesabatında deyilir ki, 2015-ci ildə İxtiyar Axundov SOCAR-ın dəstəklədiyi Oil & Gas Year jurnalında ilin adamı elan edilmişdi. Elə həmin ildə o və arvadı Balacaxanım İsmayılova Mayamidə The Setai Residences adlanan dənizqırağı kompleksdə 3 milyon dollara mənzil almışdı. İki il sonra Axundov Mayami sahilində 5.5 milyon dollara başqa bir mənzil də alıb. Bu mənzillərin alınması üçün heç bir ipoteka sənədlərinin göstərilməməsi onlar üçün nəqd pul ödəndiyini göstərir. OCCRP yazır ki, Floridanın daşınmaz əmlak reyestrlərindən İsmayılovanın bir qədər şimalda Fort Loderdeyl deyilən yerdə 5 yataq otağı olan başqa bir mənzil aldığı və bunun üçün 2017-ci ildə 2 milyon dollar ödədiyi məlum olur. Hesabatda iddia olunur ki, Axundov Floridada qeydiyyatdan keçmiş şirkətin sabiq meneceri kimi göstərilir. Bu şirkətin San Fransiskoda iki kommersiya mülkü var. OCCRP bildirir ki, sosial mediada dərc olunmuş fotolar İsmayılovanın dəbdəbəli həyat keçirdiyini, Meksikada Tuluma, Kubada Havanaya, Fransada Parisə səfərlər etdiyini göstərir. 2016-cı ilə aid fotolardan birində Axundov və qızının Ritz Londonda Bos Shelf şirkətinin kommersiya meneceri Dominik Russat və onun ailəsi ilə birlikdə şam etdikləri görünür. OCCRP-nin hesabatında deyilir ki, Axundov ailəsinin bu qədər sərvəti necə topladığı məlum deyil. Onun maaşı BP-nin sənədlərinə daxil edilməyib. Amma bu sənədlərdən başqa vəzifəli menecerlərin ilə 470-500 min dollar qazandıqları görünür. Axundovun arvadı İsmayılova hüquqşünasdır və 20 ilə yaxın müddətdə BMT-nin Qaçqınlarla İş üzrə Ali Komissarlığında işləyib. O 2018-ci ildə anası, Azərbaycan Nazirlər Kabinetinin hüquq şöbəsinin keçmiş rəhbəri Həqiqət İsmayılova ilə birlikdə Crystal Law hüquq firmasını təsis edib. Crystal Law firmasının göstərildiyi ünvanın qonşuları bura kiminsə baş çəkdiyini görmədiklərini deyiblər. Bir neçə nəfər bu mənzilin Axundova məxsus olduğunu və bir vaxtlar orada yaşadığını bildirib. Amma OCCRP bildirir ki, Azərbaycanda ictimai mülkiyyətin məlumat bazası olmadığından bunu təsdiq etmək mümkün deyil. Axundov, İsmayılova və Crystal Law firması OCCRP-nin sorğularına cavab verməyiblər. SOCAR Axundovun maaşı və xərcləri barədə suala cavab verməyib. Hesabatda deyilir ki, Şahdəniz-2 layihəsinin genişləndirilməsi artıq başa çatıb və deyilənə görə Bos Shelf Fransanın Total şirkəti ilə bərabər Azərbaycanın Abşeron neft-qaz yatağında çalışır. OCCRP yazır ki, Star Gulf “sakitcə” yoxa çıxıb. Hesabatda deyilir ki, bu şirkət 2019-cu ildən SOCAR-ın sənədlərində göstərilmir və onu BƏƏ-də qeydiyyatdan keçmiş Bos Shelf International FZCO şirkəti əvəz edib. OCCRP-nin əldə etdiyi yeganə sənəddə Bos Shelf International şirkətinin tam sahibi kimi İlham Nuriyev göstərilir. Hesabatda deyilir ki, bu ad və soyadı olan şəxs 2020-ci ildə Bos Shelf-də işləməyə başlayıb. OCCRP onunla Linkedin vasitəsilə əlaqə yarada bilib. Həmin şəxs bildirib ki, hər hansı suallara cavab verməkdə “maraqlı deyil”.